Азырлады ве кечирди: Аблякимова М.Э.
Кузь кезинтиси
(оюн-сеяат)
Иштиракчилер 1-а ве 1-б сыныф талебелери
Макъсатлар:
- Балаларнынъ этрафтаки алем, табиаттаки кузь денъишмелери акъкъында бильгилерини умумийлештирюв;
- Балаларнынъ группаларда чалышув, озь фикирлерини беянэтюв ве аркъадашларынынъ фикирлерини динълев алышкъанлыкъларыны инкишаф этюв;
- Табиаткъа севги ашламакъ.
Мерасимнинъ кетишаты
Талебелер О. Амитнинъ «Кузь» шиирини окъуйлар.
Оджанынъ кириш сёзю.
- Биз бугунь сеяаткъа чыкъаджакъмыз. Кузь мевсими чешит дюльбер бояларнен бай мевсимдир. Бугунь бу дюльберликни ис этмеге, козьлеримизни ве гонъюлимизни севиндирмеге фурсат оладжакъ. Чешит ерлерге бараджакъмыз. Ёлумызда къыйынджылыкълар да расткелир. Амма биз бирликте оларны мытлакъа енъермиз. Къайда ел аладжагъымызны ве насыл вазифелерни енъмек кереклигини бизге косьтергичлер анълатыр. Косьтергичлерни ачмакъ ичюн тапмаджаларнынъ тапыны тапмакъ керек олур.
Тапмаджа Баарьде къувандырыр,
Язда салкъынлатыр,
Кузьде тойдурыр,
Къышта къыздырыр. (терек)
- Балалар, къайда чокъ тереклерни корьмек мумкюн? (орманда)
- Ормангъа ёл аламыз. Амма ормангъа кирмек ичюн вазифени беджермек керекмиз.
«Орман»
Вазифе. Къышлап къалгъан къушларнынъ ресимлерини сечмек.
- Ёлумызны девам этемиз ве аланлыкъкъа чыкъамыз. Аланлыкъта нелер осе? Бу суальге джевап тапмаджанынъ тапында сакълангъан.
Тапмаджа Сапы онынъ кумюштир,
Ал бойнунъа илиштир.
Меним санъа сёйлегеним,
Япракъсыз бир емиштир. (мантар)
«Аланлыкъ»
Вазифе. Аланлыкъта мантарлар осе. Ашалгъан ве зеэрли мантарларны айырмакъ.
-Аланлыкътан ве ормандан чыкътыкъ. Къайда кельдик? Тапмаджаларны тапайыкъ-та, джевабыны билейик!
Тапмаджалар Ер астында чипчели тавукъ. (къартоп)
Урбасы чокъ, дегмеси ёкъ. (къапыста)
Ер астында къырмызы бардакъ. (чюкюндир)
- Бу сёзлерге бир сёзнен не демек мумкюн? (Себзелер)
- Себзелер къайда осе? ( бостанда)
- Демек, биз къайда келип чыкътыкъ? (бостангъа)
«Бостан»
Вазифе. Себзелерни багълы козьлернен танымакъ ве адыны сеслендирмек.
- Машалла! Себзелерни яхшы билесинъиз экен. Бу вазифени де беджердик. Энди ёлумызны девам этейик. Бостандан къайда чыкъаджакъ экенмиз?
Тапмаджа Акъа, акъа, эп акъа,
Акъа ич де токътамай.
Чапа, чапа, эп чапа,
Чапа ич де ёрулмай. (озен)
«Озен»
- Озен боюнда токътав япайыкъ, этрафны козетейик, кузь манзарасыны тасвир этейик.
Вазифе. Кузь манзарасынынъ ресимини япмакъ ве бояламакъ
- Яхшы раатландыкъ. Ёлумызны девам этсек те олур. Озен бою кетемиз ве багъчагъа келип чыкъамыз. Багъчаларда нелер осе? (мейвалар)
- Кузьде багъчаларда берекет номай ола. Инсанлар бу берекетни джыялар, ящиклерге къоялар ве магъазларда къышкъа сакълайлар.
«Багъча»
Вазифе. Мейваларны (кягъыттан кесильген) джыймакъ. Энъ чокъ мейва джыйгъан талебе гъалебе къазана.
- Аферин, балалар. мейва джыймагъа севе экенсиз. Энди эвге къайтсакъ та олур. Амма эвге къайтмамыз ичюн батакълыкътан кечмек керекмиз.
«Батакълыкъ»
Вазифе. Полда тегерек «топрачыкълар». Музыка чала, балалар «топрачыкълар этрафында айланалар. Музыка токътагъанынен «топрачыкъкъа туралар. «Топрачыкъкъа» турып етиштирмеген бала оюндан чыкъа.
Екюн чекюв. Гъалиплерни бельгилев ве хайырлав.
Къурбан байрамына багъышлангъан тедбир
Алып барыджы:
-Селям алейкум, сайгъыллы мусафирлер, ана-бабалар, балалар. Мектебимизге хош кельдинъиз! Дерслерден гъайры мектебимизде чешит тюрлю тербиевий тедбирлер де кечириле. Бу тедбирлернинъ эсас макъсады балаларда ана тилимизге, Ватанымызгъа, байрам ве урф-адетлеримизге севги дуйгъусыны ашламакътыр.
Бизим миллетимизнинъ тербие адетлери, эдеп тербиеси ислям динине эсаслана.
Бугунь биз диний байрамлардан бири олгъан,Къурбан байрамына багъышлангъан тедбирге топландыкъ.
Талебелер:
Къурбан байрам
Хош кельдинъ,Къурбан байрам,
Мубарек Къурбан байрам,
Къуванамыз биз санъа
Мусульманмыз иншалла!
Къурбан къойлар чалынсынъ,
Бол софралар къурулсын,
Эйилик ниет этип,
Дуа-сена окъулсын!
Къол котерип ялварам,
-Ярдым эт бизге, Аллам,
Юреклер бираз оссин,
Гам-къасевет эксильсин.
Бинъ бир адлы бир Алла,
Бинъ бирбелядан сакъла,
Бахт-сеадет къысмет эт
Кунь корьсин бизим миллет.
Хош кельдинъ Къурбан байрам,
Мубарек, Къурбан байрам,
Къуванамыз биз санъа,
Мусульманмыз иншалла!
Алып барыджы:
-Мусульманлар эр бир шейни «Бисмилля» сёзюнен башлай. Бисмилля чекмек «Бисмилляхиррахманиррахим» демектир. Бу «Рахман ве Рахим олгъан Аллахнынъ адынен башлайым» демектир.
Талебелер
Бисмилля
1.Аллахтыр ильк сёзюмиз,
Иман толу озюмиз.
Ишлер Аллах адынен
Башлар, битер дадынен.
2.Уянгъанда эр саба
Аман дерим «Бисмилля»
Бир шей ашап ичкенде
Унутмам бир кез бире.
3.Ёнелирим Раббиме
Кувет келир къальбиме.
Аллахнен аз—чокъ олур,
Кучьлюклер эп ёкъ олур.
4.Гъалебенен эль-эльге
Берир чеккен бисмилля.
Тюшюрмем ич тилимден
Аллах тутар элимден.
Алып барыджы:
- Белли олгъаны киби, Къурбан байрамы мераметлик, бири-бирине гонъюльдешлик, урьмет байрамы, фукъарелерге, оксюз балаларгъа, янъгъыз къартларгъа ярдым этюв байрамыдыр.
Къурбан байрамы халкъ арасында айтылгъан риваетлерге коре адам джаныны къуртаргъан кунь сайыла. Ибраим ве Исмаил пейгъамберлер акъкъында риваетни халкъымыз бойле икяе эте:
Талебелер:
- Ибраим пейгъамбернинъ баласы ёкъ экен. О, гедже-куньдюз дуа этип, Аллахтан бала истей ве эгер де огълу олса, оны Аллахкъа къурбан этмеге сёз бере. Чокъ вакъыт кечмеден онынъ къарысы огълан бала тапа, адыны Исмаил къоялар. Бала осе, лякин Ибраим пейгъамбер огълуны къурбан этмеге ашыкъмай. Геджелернинъ биринде тюшюнде о бойле сёз эшите: «Эй, Ибраим, сен огълунъны манъа ададынъ». Ибраим пейгъамбер исе: «Мен адагъымны унутмадым, амма бала пек яш, о даа ана сютюнен яшай. Разы олсанъ, бала бир яшына кельген сонъ адагъымны берейим,»- дей.
- Исмаил бир яшына кирген геджеси Ибраим пейгъамбер адагъыны бермесини талап эткен кене шу сесни эшите.Саба Ибраим пейгъамбер къарысына баланы ювундыртып, башыны ве пармакъларыны къыналамакъны авале эте. Ибраим де янъы урбаларыны кие, кескин пычакъ ала ве огълунен Арафат дагъына чыкъа. Дуа этип, пычакънен огълунынъ богъазыны кеседжек ола, амма не къадар тырышса да, кесип оламай. Чаресизлигинден пычакъны янында олгъан бир ташкъа ура. Таш экиге болюне. Шу дакъкъасы ташнынъ янында бир къой пейда ола.
- Ибраим пейгъамбер кене де шу сесни эшите: «Сен меним севимли къулумсынъ. Озь адагъынъны эда эттинъ, онынъ ичюн огълунъны къурбан этме. Бу къой меним санъа эткен бахшышымдыр. Огълунъны ерине бу къойны ал да, къурбан чал.» Ибраим пейгъамбер севине-севине ойле де япа. Этини исе факъыр-фукъарелерге бере. Онынъ ичюн мусульманлар эр йыл байрам кунюнде Арафат дагъына барып, къурбан чалалар. Узакъ ерден барып оламагъанлар исе яшагъан ерлеринде, эвлеринде къурбан чалалар ве байрам япалар.
Алып барыджы:
- Арафат дагъына бармакъ, яни Хаджгъа бармакъ – бу ислям динининъ шартларындан биридир.
Талебелер:
Ислямнынъ шартлары
1.Ислямнынъ беш шарты бар,
Бильмек биле сеадет,
Буларгъа ким уярса
Онъа ачылыр дженнет.
2.Шартлардан биринджиси
Келиме-и Шеадет
Бир ве буюк Аллахтан
Башкъа Танъры ёкъ эльбет
Онынъ сонъ пейгъамбери
Шаны юдже Мухаммед.
3.Экинджи шарт намаздыр
О, не гузель ибадет
Куньде ярым саатке
Сыгъар беш вакъыт невбет.
4.Учюнджи шарт Рамазан
Оразанъадыр ниет
Куньдюз ашап ичмеден
Севинчнен кечер муддет.
5.Дёртюнджи шарт зекяттыр,
Аллах беген исе сервет
Топламыны къыркъкъа боль,
Бирини эдие эт…
6.Бир кере Хаджгъа бармакъ
Олур исе къысмет
Бешинджи шарт Ислямнынъ
Кябесини зиярет.
Алып барыджы:
- Хадж – мусульманларнынъ эр сене Меккеде олгъан халкъара олгъан топлашувыдыр. Хадж дюньянынъ бутюн мусульманларыны ыркъына, миллетине, тенининъ тюсюне бакъмадан бир ерде Меккеде топлай.
Бу бирлик, мусавийлик ве къардашлыкъны пеките. Байрамларымызны къайд этейик, урф-адетлеримизни кутейик, тилимизни къорчалайыкъ, унутмайыкъ. Эпинъизге «Къурбан байрамы» хайырлы олсун.
Тебриклев ичюн сёз ана-бабалар комитетининъ азаларына бериле.
Элифбе байрамынынъ сценарийи
( байрам хайтармасы янъгъырай. Талебелер кирип отуралар.)
Йыр «Биз бахтияр балалар»
Етекчи. Урьметли мусафирлер, азиз балалар, хош кельдинъиз бизим байрамымызгъа.
Эр бир инсан мектепке баргъанда, биринджи китабы «Элифбе» ола.Биринджи окъув китабынъыз сизни тек окъумагъа дегиль, тербиели, интизамлы олмагъа, достлукъ ве бирликте яшамагъа огретти.
1. Бабам бугунь тюкяндан
Бир китап алып кельди.
Мына, огълум, Элифбе,
Окъу да огрен – деди.
2. Бабам айтты: «Элифбени
Мытлакъ огренмек керек.
Арифлер япкъан сёзлерин
Манасын бильмек керек».
3. Яныма достум кельди
Элифбени биз бакътыкъ
Экимиз де бегенип
Бабама «Сагъ ол!" – айттыкъ.
4. Мейдан мектеп азбарында
Келинъ достлар ойнайыкъ
Бу бахытлы яш чагъында
Ойнап кулип тояйыкъ.
Оюн « Балалар хайтармасы»
5. Сокъакъларны шенълендирип
Къувнакъ йырлар йырлайыкъ
Илим алып фен огренип,
Омрюмизни сырлайыкъ.
6. Яша Ватан, яша мектеп
Бизим тувгъан эвимиз
Осьтюресиз сиз айбетлеп
Сизни джандан севемиз.
Йыр «Къырым – меним анамдыр»
( Элифбе кирип келе)
Элифбе. Селям алейкум балалар, оджалар мусафирлер. Мени таныдынъызмы?
Балалар. Эльбет! Сен Элифбе!
Элифбе. Мен Элифбе. Мен сизге 1-инджи сентябрь куню кельдим ве сизлернен омюлик къаладжам. Мен сизлерге биринджи чанъны, биринджи окъув кунюни унуттырмам.
Мен Элифбе, Элифбе,
Окъумагъа огретем,
Эгер озю тырышса,
Китапны озю ачса,
Мени яхшы огренир.
Дюньяда не бар билир.
Эр бир суальге джевап,
Саифемде о тапар
Бугунь мен кельдим сизлерден хабер алмагъа. Мени яхшы огрендинъизми, янъы бир шейлер бильдинъизми? Къаны меним арифлерим акъкъында не билесинъиз?
7. Къырымтатар элифбесинде 37 ариф бар.
Он данеси созукъ:
8. Созукъ сеслер йырлайлар,
Баланы юкълаткъанда
Къычыра эм агълайлар,
Орманда адашкъанда.
Йигирми беш данеси тутукъ:
9. Тутукъ сеслер шытырдай
Сызгъыра эм шувулдай
Фысылдай эм инълей
Йырламагъа истемей
Эки ариф сес бильдирмей:
10. Йымшакълыкъ ишарети
Ич бир сесни бильдирмей
Амма, о да нафиле турмай
Элифбе сырасында
Онынъ бир вазифе
Тутукъларны йымшатмакъ.
11. Къаттылыкъ ишарети
Инатлыгъын косьтере
Кепкасы бар башында
Козырёгу артында.
Элифбе. Машалла сизлерге. Мен де бош эльнен кельмедим.мен сизлерге бахшышлар кетирдим. Бу меракълы китапларны сиз энди окъумагъа олурсынъыз.
Оджа. Сагъ ол, Элифбе . балалар да санъа чокъ шиирлер, оюн ве йырлар азырладылар. Шимди олардан бирини иджра этеджеклер.
( Оюн «Агъыр ава ве хайтарма)
12. Юдже султаным, дерде дерманым,
Бу тенде джаным окъумакъ истер.
13. Алимсин алим, билирсинъ алым,
Агъзымда тилим окъумакъ истер!
14. Догърудыр сёзюм, гедже-куньдюзим,
Шу эки козюм, окъумакъ истер!
15. Къашым-кулагъым, элим, аягъым,
Эки дудагъым окъумакъ истер!
16. Илим иле фен, идер гонълю шенъ,
Къадрини билен окъумакъ истер!
17. Шимди китап чокъ, окъумаян ёкъ,
Акъыллы чоджукъ окъумакъ истер!
Йыр «Алиме»
18. Мектеп – илим чокърагъы,
хазине-къазна
Элифбеден окъумакъ,
Язмакъ башлана.
19. Давет эте баланы
Тек догъру ёлгъа
Бильгиге анахтарны
Туттырып къолгъа.
20. Истер исенъ савап,
Чалыш огрен эсап.
Хазинедир китап,
Джаилликтир азап.
21. А-нен Б-ны бир ерге
Къошып тизем эджаны.
Эм де гъает тырышам,
Севиндирем оджамны.
( Оюн «Эски Къырым хайтармасы»)
Шиир «Окъумагъа огрендик»
22. Сеслерни догъру айтып
Арифлерни таныдыкъ
Эджалардан сёз япып
Окъумагъа башладыкъ.
23. Эм окъудыкъ, эм яздыкъ
Сёзлерден джумле яптыкъ
Джумлеге джумле къошып
Шиир , масал окъудыкъ.
24. Энди ана тилинде
Эм окъуп, эм язамыз.
Китаплардан эр шейни
Окъумагъа азырмыз.
Йыр «Мен лаф этем»
Шиир «Элифбе»
25. Бир чокъ язы А, Б, В, Г.
Бир чокътан-чокъ ресимлер.
Бу элифбе, бундан бильги
Ала бутюн несиллер.
26. «А»-нен, «Б»-нен башлай, билинъ
«Ана», «баба» сёзлери
Элифбеден башлай илим
Ача сокъур козьлерини.
27. Ватан сёзю В-нен башлай,
Сиз ватаннынъ ишанчы
Мектеп сизге бильги ашлай
Окъув, аят къуванчы.
28. «О»-нен башлай «оджа» сёзю
Сай, севинъиз оджаны.
О, огретир сизге озю
Эр арифни, эджаны.
29. «Я»-нен башлай «яхшы»,
«яман»,
Яманлыкъны бильменъиз
Эвде, ёлда сиз эр заман
Яхшы олып юрюнъиз.
30.Башы, сонъу элифбенинъ
Отуз еди арифтир,
Оны окъуп бильмегеннинъ
Омрю, куню гъариптир.
Оюн «Вальс»
Элифбе. Балалар, мени севип окъугъанынъыз ичюн , сагъ олунъыз. Сагълыкънен къалынъыз.
Оджа. Азиз талебелер, мына биринджи окъув йылынъыз да екюнленди. Бу йыл девамында Элифбе сизлерни окъумагъа, язмагъа, интизамлы, тербиели олмагъа огретти.
Элифбени окъуп битирдинъиз, амма огюнъизде узун бильги ёлуна къапу ачылды. Энди сиз чешит тюрлю илим ве фенлерни огренмеге азырсынъыз.
Бу буюк къуванчнен мен сизни хайырлайым ве келеджекте муваффакъиетлер тилейим.
Оюн «Хоран»
Ана- бабалар комитети азаларына сёз бериле.
Сыныф реберине сёз бериле.
Мудир муавиниге сёз бериле.